Diren, genç bir sanatçı. ‘Zorunda kalmadıkça sabit hayata geçmemeyi tercih ediyorum.’ diyor. Paulo Coelho’nun Hippi kitabından esinlenerek çıktığı seyahatte iki kentin yerlerinden bakarak hafızasını tutmuş. Sergiyi dijital ortamda yayınladı. Gazetesanat.com’da yayınlanan bu standın müddeti dolmak üzere. Kaçırmadan bir göz atın derim.
Artık Diren’le kentlerin, yerlerin hafızası üzerine söyleştiğimiz keyifli sohbetle baş başa bırakıyorum sizi. Hafta sonuna lezzet katacak sohbeti bir fincan kahve eşliğinde okumanızı da öneririm.
Keyifli okumalar…
NOT: Yürünmüş Bir Yoldan Arta Kalanlar dijital standını buraya tıklayarak ziyaret edebilirsiniz.
Bireyler ortası bir temas için elimizde bir tek dijital kalmıştı
– Diren merhaba, nasılsın? Asıl sohbetimize başlamadan evvel biraz kendinden bahseder misin? Kimsin, neler yapıyorsun?
Şu sıralar Türkiye’nin güneyinde gezintilerime devam ediyor ve göçebe olarak yaşıyorum. Zorunda kalmadıkça sabit hayata geçmemeyi tercih ediyorum. 22 yaşındayım. Disiplinlerarası çalışan bir sanatçı ve müellifim. Hala heykel kısmında eğitimime devam ediyorum, sanat seyahatimde da tıpkı asla bitmeyen fizikî seyahatimde olduğu üzere insanlara dokunmaya, kapatılan şeyleri gün yüzüne çıkarmaya (ifşa etmeye) ve duvarlarımızı yıkmaya odaklanıyorum. Bu hedefler bazen politik, aktivist bazen de ferdî ve içsel kavramlarla üretimlerime tezahür ediyor. Bu yüzden ‘Nasılsın?’ sorusu kendime her gün sormak zorunda olduğum en kıymetli ve güçlü sorulardan birisi. Kendi oluşumu bildikçe ve keşfettikçe ilham bulabiliyorum, böylelikle bu bedensel hareketlilik ve gezginlik hali benim için içi boşaltılmış ve indirgenmiş bir turistik tecrübenin çok ötesine geçip cihana kendimi açtığım, içsel bir seyahate dönüşebiliyor. Bu süreçte gelip geçen tüm haller ise, esasen yalnızca süreksiz oluyor. Fakat yeniden de iyiyim diyelim. Sen nasılsın?
– Teşekkür ederim. Eksik kalacak olağan; lakin iyiyim. Çünkü sen o denli derin yanıtladın ki… Artık bir olağanlaşma sürecine geçsek de bir pandemi yaşadık/yaşıyoruz. Bu devir senin için nasıl geçti/geçiyor?
Karantina süreci benim için ardımda bıraktıklarımı tekrar ele aldığım, tamamlamadıklarımı tamamladığım, denemediklerimi denediğim bir süreçti. Üst ya da orta sınıf kitlenin konuta kapanma ve karantina sürecine dair birinci reaksiyonlarından birisi olan ‘içe dönme’ ayrıcalığını tatmış ve bundan şikayet etmemiş olsam bile, meskene kapanmanın da aslında birçok insan için bir lüks olduğunu biliyorum. Bu türlü bir noktadan geleceğe baktığımda ise üstten inme bio-politik bir distopyanın mümkünlüğü beni korkutuyor… Gezgin birisi için küresel hareketliliğin denetimli halde azaltılmış olması da hayli makûs.
– Bu süreç bilhassa bizi dijital ortama sürükledi. Bu dijitalleşmeyi bilhassa sanat açısından nasıl değerlendiriyorsun?
Bu süreçte sanat tecrübesinin dijitalleştiğini, sanat kurumlarının online olarak daha etkin çalıştığını gördük, zira bireyler ortası bir temas için elimizde bir tek bu kalmıştı. Fakat bir sanat yapıtı tabiatı gereği bulunduğu yerle da bağlantı halinde olmalıdır, yeri da bireyi de dönüştürebilmelidir… Dijital ortam -mekânı dijital ortam olan eserler haricinde- rastgele bir yapıtın izleyici ile kurduğu irtibatı tek bir kanaldan aktarabilen, indirgeyen ve vücudu içine alabilen yerin sunduklarını vaat edemeyen bir alan… Giderek dijitalleştiğimiz bu çağlarda bunu söylemek hayli cüretkâr olabilir; lakin şu anki durumumuzda yerin sunduklarını (veya daha iyisini) sunabilecek, yapıtın izleyici ile kurduğu bağı dijital yollardan geliştirebilecek prosedürlerde ustalaştığımızı hiç sanmıyorum. Bu durum gelecekte değişebilir tahminen…
Ben yalnızca onların gitmeyi planladıkları rotayı tersten gidiyordum
– Sen de dijitalde çok hoş bir stant hazırladın bizler için. ‘Yürünmüş Bir Yoldan Arta Kalanlar’ ismini verdiğin bu stant bir röportajda buluşturdu bizi. Bize bu standın senin için ne tabir ettiğinden bahsederek başlayalım mı konuşmaya?
‘Yürünmüş Bir Yoldan Arta Kalanlar’ isimli fotoğraf serisi çalışmam -aslında en çok da fotoğraf olmasından ve paloroid formatında olmasından ötürü- dijital ortamda rastgele bir biçimde sergilenmeye uygundu. Doğal ki yeniden fizikselliğin sunabildiği geniş imkanları kullanıp fotoğraflar-konumlandırma-mekân ortasında bir oyun yaratabilirdim; fakat ‘Yürünmüş Bir Yoldan Arta Kalanlar’ bu avantajlardan feragat ettiğimde de kıymetini koruyacak olan bir çalışma olduğu için dijital ortama uygun idi.
– Bu fikir nasıl çıktı?
Projenin fikri yola çıktığım bir sırada yanıma almam gerektiğini hissettiğim bir kitap üzerinden çıktı; Poulo Coelho’nun Hippi isimli yapıtı. Türkiye’de uzun müddet birlikte gezdiğim bir dostumu Hindistan’a yolcu edip gerisinden da ben gitmiştim. Hindistan’da da beraberce vadileri, ashramları ve tapınakları gezdiğimiz bu süreçte birbirimizle iyi geçinemedik ve yollarımızı ayırdık. 70’li yıllarda geçen kitapta da Paulo kendi yol tecrübesinden ve bu yolu paylaştığı beşerden bahsediyordu. Sanırım geçen yıllar ve hangi rotada olduğun fark etmeksizin birçok gezgin için yol tecrübesi tıpkı dersleri, tıpkı farkındalığı ve öğretiyi sunuyor. Yolda olmak hem çok şahsî hem de çok kozmik bir olgu. Bu sebeple Paulo’nun bu kitabını daha derinden hissedip anlayabildim diyebilirim.
– Pekala neyi amaçladın?
Kitap her ne kadar İstanbul ve Amsterdam odaklı olsa da, Karla ile Paulo’nun emelleri Hindistan’dan geçip Katmandu’ya ulaşabilmekti. Lakin planları zıt gitti, ben yalnızca onların gitmeyi planladıkları rotayı tersten gidiyordum.
– Fotoğraflarınla bu iki kenti birbirine bağlayarak kültürlerarası konuşulmamış bir belleği açığa çıkarıyorsun. Kitap ve sonrası senin için nasıl gelişti? Aklından birinci geçen şey ne olmuştu?
Fotoğraflar Karla ve Paulo’nun birlikte geçtikleri, edindikleri anılara şahitlik etmiş olan yerlere dayanıyor. Kitapta ana bahis yerler değildi, yerlerden üstü kapalı bahsediliyor yahut genel bilgiler veriliyordu. Ben buralardan küçük ipuçları toplayıp nerelerden geçebileceklerini, nereden bahsettiklerini hem harita üzerinden hem de binaların tarihi üzerinden yaptığım araştırmalar ile saptayabildim. Bu yerleri hem İstanbul’da hem de Amsterdam’da bulup kitabın akışına nazaran her birini ziyaret ettim ve fotoğraflarını çektim.
– Yerlerin ortak noktası neydi? Bu proje sana ne kazandırdı?
Bu yerlerin tek ortak noktası, bu iki kişinin ferdî belleklerinde izler bırakmış olmasıydı, bu belleği kamusal alan üzerinden işleyerek ferdi olan ile toplumsal olanı birbirine yakınlaştırmayı amaçladım. Kentin yapısının da şekillendirdiği iki gezgin ortasındaki bu münasebet dinamiğini dokundukları (veya dokunuldukları) mimarileri fotoğraflayarak sundum. Böylelikle bu kentlerin hafızasına bir ayrıntı daha katabilmiş oldum. Bu proje ayrıyeten Amsterdam’da “Be Mobile, Create Together” sanatçı rezidans programı sırasında Rast Theater bünyesinde geçirdiğim ve performanslar sunduğum süreçte Amsterdam kentini derinlemesine tanıyıp anlayabilmemi ve fizikî mobilitemi kentin içinde de sürdürebilmemi sağladı.
Paulo için buraları özel kılan Karla idi
– Bize araştırma sürecini ve bu fotoğrafların çekilme kıssasını anlatır mısın?
Birinci evvel kitaptan topladığım ipuçlarını birleştirdim. Bazen yerler hakkında “Dam Meydanı”, “Kraliyet Sarayı” üzere açık ve net lokasyonlar da bulunuyordu. Kimileri ise üstü kapalı anlatılmıştı. Mesela Karla’nın Dam Meydanı’ndan kısa bir yürüme arasıyla sinemaya ulaşıp sinema izlemesi ile alakalı olan küçük bir cümleyi seçip Amsterdam’da 70’lerde de var olmuş eski sinemaları araştırdım ve bunlardan Dam Meydanına yürüme aralığında olanları bir ortaya getirdim, öteki olasılıkları eleyince geriye yalnızca tek bir mantıklı yer kaldı; The Movies.
Karla’nın arkadaşı ile oturduğu Coffee Shop vb. öbür yerler için de birebir usulü izledim. Kitapta yerlerde geçirilen mühlet 1-2 saat bile olmuş olsa bu insanların ferdi hareketliliğini kaydetmek ismine her birini saptayıp ziyaret etmeye çalıştım. Bu izleri takip ederken bazen kendimi mimari yapılarda bazen de sokak, cadde ve hatta köylerde buldum…
– Kentler, caddeler, sokaklar, onların fizikî olarak seninle buluşması… Görüyorum ki yerlerin bir lisanı olduğunu keşfetmişsin. Bu iki kent sanatkarının belleğinde hangi pahaları oluşturdu?
Paulo için buraları özel kılan Karla idi… Ben de geçirdiğim seyahatlerde (özellikle de Hindistan’da) birlikte olduğumuz beşerlerle birlikte bulunduğumuz yerlerde oluşan kişisel öykümüzün ferdî evrenlerimizde, yerleri da dönüştürdüğünü keşfettim. Benim için değerli olan kısmı burasıydı. Bunun yanı sıra bu mimarilerin ve alanların kendi objektif tarihleri de, hem bu çalışma hem de benim için kıymetli noktalardan birisini teşkil etti alışılmış ki…
– Pekala İstanbul ve Amsterdam’ın birbiri ile bağı neydi?
Bence bulunduğumuz kent hepimizin bağlantı dinamiğini derinlemesine etkiliyor. Yalnızca bağlarımızı değil, şahsen yaşama tecrübemizi de… Bu sahiden yola çıkarak Faucault ve kent planlamacılığı ekseninde tüm bu dinamiklerin iktidar tarafından yönlendirilmeye çalışıldığını, vücudumuzun hareket rutininin yeniden bio-politik eksende denetim edildiğini okuyabiliriz…
“Yürünmüş Bir Yoldan Arta Kalanlar” çalışması kent içi hareketliliğin bu iki farklı kentte bir bağlantı dinamiğini nasıl etkilediğini de ortaya çıkartıyor. Bio-politika bu işimde öne çıkan kavramlardan birisi olmadı, daha ferdi ve hatta apolitik denilebilecek olan Paulo’ya ilişkin romantik bir tecrübenin üzerine konseyi olduğu için. İstanbul ve Amsterdam’ın bağına gelecek olursak, bence bu iki kentin ortak özelliklerinden birisi beşere misal dinamikleri sunabiliyor olması.
– Ya ortalarındaki en büyük fark?
Bence Türkiye’de ve İstanbul’da rastgele bir sanatsal emel için sokağı ve kamusal alanı kullanabilmek çok daha kolay. Amsterdam’da bu bazen neredeyse imkansız ya da çok güç, benim için başta bocaladığım yerlerden birisi bu oldu. Hollanda’da bu biçim işlerde -bir mimarinin fotoğrafını çekerken dahi- birçok bürokratik yazışma gerekebiliyor. Münasebetiyle bu çalışmanın Amsterdam kısmında araştırma-bulma-fotoğrafını çekme döngüsünün yanı sıra bürokratik konuşmalar ve mailleşmeler de epey vaktimi almıştı. İstanbul’da ise bu döngü çok daha kolaydı.
Çalışmada da ön plana çıkardığım kent ve ilgi dinamiği konusuna gelecek olursak da; kent gücü ve hafızası emsal dinamikleri yaratsa da toplumsal kültür bakımından İstanbul’a kıyasla Amsterdam çok daha özgür, akışkan bağlar / toplumsal bağlar yaratabiliyor.
Biz bu coğrafyada dönüşüm ve yıkımı birbirine karıştırıyoruz
– Bu yerleri araştırıp fotoğraflarını çekerken neler deneyimledin? Bizimle paylaşacağın ayrıntıları dinlemek isterim.
Ben kent içinde kaybolmayı çok severim. Bu çalışmayla kenti çok daha yakından tanıdım ve ızgara sokakların vücut hareketliliğini yalnızca spesifik noktalara yönlendiren yapısının beni götüremeyeceği yerlere gidip oralarda da kaybolabildim.
Bir seferinde Karla’nın oturduğu Coffee Shop’un fotoğrafını çekmek için araştırmamı yapıp gittiğim yerin önünde fotoğraf çekiyordum. Yer, dünyanın birinci coffee shop’u olan Mellow Yellow idi ve içeride çalışmalar yapılıyordu. İçeriden Türk personellerin Türkçe konuşmaları ve çalışırken açtıkları Türkçe müziklerin sesleri duyuluyordu. Birinci evvel tadilat var sandım; ancak daha sonra ben fotoğraf için gerçek açıyı ararken yanıma bir adam geldi, biraz sohbet ettik. İtalyalı olduğunu ve buranın kapanıp yakında bir İtalyan Restoranı olacağını söyledi. Mellow Yellow’un kapanmaması için internette yazılan daha birçok haber gördüm, Amsterdam Belediyesi de aslında kıymetli bir kültür yeri olan bu alanı korumak için hiçbir şey yapmamış.
– Kentler dönüşürken hem beşerler, hem de o yerler hayallerinden vazgeçiyor üzere geliyor bana. Sen kentlerin dönüşümlerini nasıl değerlendiriyorsun?
Biz bu coğrafyada dönüşüm ve yıkımı birbirine karıştırıyoruz. Kentsel bir “dönüşüm” o kentin resen var olan toplumsal dokusunu daha da açığa çıkartabilen, koruyabilen yahut kıymetlerini geliştirebilen çalışmalar ile mümkün olabilir lakin. Bizim bugün kentsel dönüşüm olarak tabir ettiğimiz şey, ferdi ve toplumsal hayatın o bölgedeki tüm kültür, doku, hafıza ve anılarla birlikte yıkılıp yok edilmesidir. Hal bu türlü olunca kişisel evrenlerimizde yaşattığımız anılarımız, kent belleğinde kendilerini yaşatacak bir yer bulamıyor. Kent hafızasının kıymetli bir kısmı zati hali hazırda ferdi yaşanmışlıklar üzerine konseyidir; sokak isimlerimiz, anıt konutlarımız, hatta bazen halk kıssaları kent dahilinde baktığımız, ancak göremediğimiz noktalarda tezahür bulur…
Amsterdam ve Hollanda’nın büyük kısmı bu mevzuda çok daha hassas. Esasen kentte tarihi olmayan neredeyse hiçbir bina yok, birçoğu yıllar evvel kırmızı tuğla fabrikalarında çalışanların emeğiyle inşa edilmiş olan estetik yapılar ve kent halkı bunun hala farkında. Şayet dünya tarihine izini bırakmış birisinin yaşadığı bir alan olmuşsa bu Amsterdam’da bakılıp görülemeyen bir olgu değil, direkt olarak müzeleştirilen bir kültür mirasına dönüştürülüyor.
– Çektiğin fotoğraflardan senin için en özeli hangisiydi? Kıssasını paylaşır mısın bizimle?
Paulo’nun kitapta bahsettiği en özel alanlardan birisi evvelce bir kilise olan, akabinde Hippiler tarafından işgal edilip bir konser ve kültür merkezine dönüştürülmüş olan, Pink Floyd’dan Kurt Cobain’e birçok efsanevi müzisyenin geçmiş olduğu Paradiso isimli -kilise yapısının hiç ziyan görmediği ve vitraylarının bile birebir kaldığı- eski mimari idi.
– Pekala bizi bekleyen yeni projelerin var mı?
Şu ortalar Arka Space Project isimli gerilla galeri projeme devam ediyorum. Bunun yanı sıra önümüzdeki günler lgbtiq+ Tarihi Atölyeleri ve seminer dizileri sunuyor olacağım. Sonbahar için kendi başıma üzerinde çalışacağım “İfşa’nın Sanatı” isimli, politik ifşalar ve çağdaş sanat ortasındaki bağları açımlayacağım bir araştırmam da olacak.
Damla Karakuş: Teşekkür ederim.
Diren Demir: Teşekkürler 🙂
*
Damla Karakuş
kadinvekadin.net
Instagram: biyografivekitap
Kadinvekadin
