Bilge Hanım, kendisini “Yolunu bilgeliğe adamış bir bilge” olarak tanımlıyor. Misyonu doğrultusunda izlediği yolda bildiklerini paylaşmak için yazdığı En Uzun Yollar Tek Adımla Başlar kitabını yazmış. Hayatının başlangıcından bu yana örtüşen öyküler ve sonuçları ile dayanaklı bu kitap ve hayat hakkında pek çok şey konuştuk. Sohbetimiz aktı gitti, bana nasıl da iyi geldi. Uzaktan bir söyleşi olsa da sıcaklığı yetti. Bir fincan kahvenizi hazır edin de size de iyi gelsin.
Keyifli okumalar…
Yolunu bilgeliğe adamış bir Bilge
– Bilge Hanım, merhaba! Sizi tanıyarak başlayabilir miyiz? Kendinizi nasıl tanımlarsınız?
Merhaba! “Yolunu bilgeliğe adamış bir Bilge” olarak tanımlamalıyım kendimi. Bilge, bilen demekmiş, öğrenmeye doymayan… Fakat Bilge olmak için bilmek değil yalnızca, bildiğini aktarmak da gerek. Bu bilgelik yolunda kendimi arıyorum ben de. Hayatıma taraf veren ise öğrenme tutkusu…
– Aldığınız eğitimden ve akademisyenlik konuşalım mı?
Bahçeşehir Üniversitesi, Ruhsal Müşavere ve Rehberlik Anabilim Kısmı’nda öğretim üyesiyim. Lisans, yüksek lisans ve doktora eğitimlerimi Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ruhsal Müşavere ve Rehberlik kısmında tamamladım. Doktora sırasında 8 ay Almanya Humboldt Üniversitesi’nde konuk araştırmacı olarak Berliner hayatı yaşamış, Doktora sonrası burslu konuk öğretim üyesi olarak Londra Roehampton Üniversitesi Klinik Psikoloji alanında Londoner hayatı deneyimlemiş bir akademisyenim. Uzaktan bakınca iyi okullarda okumuş, yurt dışında yaşamış bir akademisyen için varlıklı ve eğitimli bir ailenin çocuğu izlenimi oluşur ya, yok, hayır. Ben onlardan biri değildim. Ağzında gümüş kaşıkla doğmuş bir çocuk olmadım hiç.
– Nasıl bir çocuktunuz pekala?
Üç çocuklu memur bir ailenin ortanca çocuğu olarak Tarsus’ta dünyaya geldim. Tüm yaşama sevincimi, okuma aşkımı bitmek bilmeyen gücüyle babamdan aldım. Babam tam bir kitap kurduydu. Bulduğu her şeyi okurdu. Bununla da yetinmeyip okuturdu. O aşkı yüreğime çaktırmadan yerleştirdi anlayacağınız. Pazar sabahları uykumu aralayan, babamın sesinden bir şiir ya da bir romanın en heyecanlı kıssası olurdu. Demem o ki bizim o küçücük konutumuzda, sözlerini tonlayarak sesleyen bir Sheakespeare vardı daima.
– Başarılarınız da erken başladı değil mi?
İlkokula erken başlayan, o yıllarda başarıyı temsil eden elması birinci kızaran, okumayı temsil eden kırmızı kurdelesi birinci takılan öğrenciydim. Zira ben artık “şarkı dinlemek değil müzik söylemek” istiyordum.
– Nasıl bir konuttu?
Yüreği kocaman, fakat kendisi küçücük bir konutumuz vardı. Kardeşlerimle bir arada uyurduk oturma odasında. İhtimamla taşıdığı odunları yavaşça yerleştirdiği sobada babam yakardı her sabah. Ortaokul yıllarında ders çalışmak için üzerimize battaniyemizi alıp soğuk salona geçmemiz gerekirdi. Geçmezdik olağan. Ortaokulda ailesine uyumlu, lakin lisede asi bir çocuk olan ben, başarısızlığı birinci olarak ergenliğimde tattım. Hormonlarım mantığımla zıt istikamette ilerliyordu belirli ki. Aşkı tattım ve acıyı. O yıl üniversite imtihanını kazanamadım. İmtihan sonuçları açıklandığında sırılsıklam aşık olduğum çocuk karşıma geçip “Artık seninle olamayız, zira sen üniversiteyi kazanamadın, Hatice ile ben ODTÜ’yü kazandık, onunla devam edeceğiz.” dedi. Üç nokta 🙂
– Hikâyenizle birlikte başarısızlığın yorumunu nasıl yaparsınız?
Başarısızlık geleceğin bir ölçütü değildir. Kâfi motivasyonunuz varsa yapamayacağınız ya da olamayacağınız hiçbir şey yoktur.
– Pekala siz ne yaptınız? Kıssa nasıl devam etti?
Arkadaşlarımın öteki kentlere üniversite eğitimlerine gittiği o yıl Tarsus’ta bir başıma kendimi okumalara adadım tekrar. Bulduğum her şeyi okuyordum, gece ve gündüz. Çalıştım. Üniversite imtihanına girdim. Sonuçlar açıklandı. Sonra? Sizce? ODTÜ’yü kazandım 🙂
– Ya sonra?
Kalbi süratle atan birinin tomografisini aldığınızda gördüğünüz şeydir yaşamak. İnişler çıkışlar vardır. Dümdüz akıyorsa o kalp, durmuştur artık. Benim kalbim durmamıştı. İniş çıkışlarım oldu. Üniversiteyi kazanmam bile beklenmezken iyi bir okulu kazandım. Çok başarılı olduğum söylenemez. Ortalamam arkadaşlarımdan düşüktü. Yeni bir sıçramayla akademisyen olmaya karar verdim. Yüksek lisans mülakatına girdiğimde lisans akademik ortalamam nedeniyle başarısız olacağım öngörüldü. Rol modelim bir hocamın teşvikiyle kabul edildim. Sonuç: Yüksek lisans ve doktora akademik ortalamam 4 üzerinden 4.oo’dı. Burada bilinmeyen bir ileti var. Umarım alınmıştır. Üç nokta ☺
Neyse ki bir uyaran zihnimizi vücudumuzun bulunduğu yere çeker
– “En Uzun Yollar Tek Adımla Başlar” ismini verdiğiniz kitabınız buluşturdu bizi. “Bu bir fark’andalık (mindfulness) yolculuğu” olarak yer alıyor kapakta. Mindfullness’i pek çok röportajda dinledim. Tarifini bir de sizden dinleyebilir miyiz?
Mindfulness, dikkati şuurlu ve yargısız bir biçimde içinde bulunan an’a davet etmek demektir. Yani mi? Bu aslında bir ay’ma hali. Zihnimizin daldığı vakitler vardır ya, hani o yaşanmış bitmiş, lakin tesirinden kurtulamadığımız geçmiş anlar ya da şimdi gerçekleşmemiş yakın da olsa gelecek zamanlar… Zihin bunların ortasında dolanmayı pek sever. Vücudumuz öbür yerde zihnimiz öbür bir yerdedir birden fazla vakit. Neyse ki bir uyaran zihnimizi vücudumuzun bulunduğu yere çeker.
– Örnekler misiniz?
Dış bir uyaran düşünün, mesela bir toplantıdasınız ve zihniniz meskende kaldı diyelim. “Camları kapatmış mıydım?”, devam eder, zihin bulunduğu yerden geleceğe hakikat bile akıyordur “Yağmur yağacak üzere, hay Allah, halılar ıslanmasa bari”. Gördüğünüz üzere zihin kendince geziniyor, geçmişten alıp şimdiki vakte hatta olmuş var sayıp gelecek dertlerine taşıyordur. Sonra bir anda dış bir uyaran onu toplantıya çeker. Size yönelik bir soru sorulduğunu herkesin bakışlarınızı üzerinizde olduğundan anlarsınız. Soruyu duymamışsınızdır bile. Zihniniz artık an’da ve toplantıdadır. İşte bu bir ay’ma hali, toplantıyı yöneten zihninizi an’a çekti. Fakat zihniniz dış bir uyaranın tesiriyle şuurunuz dışında an’a davet edildi. Ne davet ancak ☺
Özetle, mindfulness zihnin şuurunda olmak ve uçuşan zihni amaçlı olarak içinde bulunduğunuz an’a davet etmektir. Zihnin eğitilmesiyle zihinden geçen fikirleri anbean izleyebilmek ve uçuştuğunu fark ederek şimdiki an’a davet etmektir.
– Günümüzde Mindfulness epeyce kıymetli bir husus. Bu kadar gündemde oluşunun sebebi sizce nedir?
Mindfulness yepisyeni bir yaklaşım değil aslında. Şimdilerde, araştırmalar arttıkça her kültürde izleri görülüyor. Bu kadar tanınan olmasının sebebi, Massachuset Üniversitesi’nden bir tıp hekiminin laboratuvar ortamında yaptığı araştırmaların bulgusu ve gerisinde hudut bilim çalışmalarının olması. Şimdiye kadar insanın his ve fikirlerini anlayabilmek için onlarca çalışma yapılmış, fakat tahminen de birinci kere bunların beyin üzerinde tesirleri sınanmış. Bulgular Mindfulness uygulamalarının ruh, vücut ve zihin bağlamında beyin üzerindeki tesirlerini ortaya koymuş. Bu bulgular farklı alanlarda araştırılmaya devam etmiş ve ediyor. Mindfulness rüzgarlarının tüm dünyayı sarması bundandır bence.
– Bu kitabı yazma gereksinimini neden duydunuz?
Mindfulness son yıllarda Türkiye’de de tesiri sıklıkla araştırılan bir yaklaşım. Yalnızca ülkemizde değil, milletlerarası literatürde de bilimsel çalışmalarda, tezlerde ve akademik makalelerde yer almakta. Fakat bir gerçeğimiz var ki, bu çeşit akademik yayınları okumayan, kendilerini ferdî gelişim kitaplarında bulan bir kesim var. Bu doğrultuda kitabı yazmaktaki maksadım, toplumu temsil eden tam da bu kesite hitap etmekti. Mindfulness kavram ve hünerlerinin ne olduğu ya da olmadığına ait literatür taramalarını aslında çeviri kitaplarda ya da tezlerde çarçabuk bulabilirsiniz. “Madem bu kadar değerli bilgiler ve yararlı uygulamalar içeriyor, bunu herkes bilmeli” diye düşündüm. Bu nedenle kitabın kurgusunu günlük lisanda, olabildiğince yalın halde söz edilmiş bilgilerle, Mindfulness uygulamaları ve hayatın içinden gelen kıssalarla bütünleştirerek sunmayı istedim.
Hayat siz planlar yaparken başınıza gelenlerdir
– İçinden geçtiğimiz süreç öylesine güç ki! Bilhassa 2020 epey sıkıntı geçiyor. Siz bu mevzuda neler söylersiniz? Siz kendi hayatınızda nasıl bir tutum aldınız bu hususta?
Hayat, siz planlar yaparken başınıza gelenlerdir. Yani hayatta birden fazla şey planladığımız üzere gitmez. Bence 2020 yılının özeti bu sözlerde gizli. Biz neler hayal etmiştik meğer, nelerle karşılaştık. Hayatta, yönetemeyeceğimiz durumlar her vakit karşımıza çıkar. Bunlarla karşılaştığımızda bazen öylece durup izlemek ve değiştiremeyeceğimiz bu durumlara uyumlanmak gereklidir. Hayatta yalnızca kendimizi değiştirebiliriz. Birinin ya da durumun bizi keyifli ya da mutsuz etmesi bizim seçimimizdir. Tam da 2020 yılında olduğu üzere. Hiç ummadığımız bir anda küresel bir salgınla karşılaşarak konutlarımıza kapandık. Benim tutumum “Direndiğin şey kalıcı olur, bırak aksın hayat kendi bildiğince, değiştirebiliyorsan ne ala, fakat değiştiremiyorsan müsaade ver akışına” yaklaşımı oldu.
– En uzun yollar tek adımla başlar diyorsunuz. O tek adımın farkına ne vakit varıyoruz?
Lao Tzu’dan alıntılı bu kelam aslında niyet etmenin ehemmiyetine vurgu yapar. Haydi artık, siz, tam da bu satırları okurken, durup derin bir nefes alın evvel. Kendi dünyanıza daha derin odaklanabilmek için gözlerinizi yavaşça kapayın. Zihninizden onlarca niyet geçecektir. Hayallerinizi seçin ortasından. Ne olmasını isterdiniz? Yakın geleceği düşünün örneğin. 2021 kapılarını açtı. Önümüzdeki yıllarda, nerede ve ne durumda olmayı isterdiniz? Zihninizden geçenlerden birisini belirginleştirin. Derin bir nefes alarak yüreğinizde hissedin bu arzuyu. Niyet edin. “Önümüzdeki bir yıl içinde…” diye başlasın sözleriniz “… olmasına niyetleniyorum. Güzeliyle gelsin!” Bu aslında birinci adım. Evvel neyi istediğinizi belirlemek lazım. Gayeler niyetle başlar.
– Kitabınız 16 kısımdan oluşuyor. Her kısımda de bir öykü anlatıyorsunuz. Bu kıssaları nasıl bir ortaya topladınız?
Kitaptaki kıssalar birden fazla bana ilişkin, lakin kurgulanmış öyküler. Kısımları yazdıktan sonra “Bu durumu benim üzere yaşayan onlarca kişi vardır.” diye düşünerek hikâyeleştirmeye çalıştım. Yalnızca bilimsel bilgi ile anlatılması herkes için uygun olmayabilirdi, lakin öykülerle bütünleştirilirse mevzunun ne olduğu daha açık anlaşılabilirdi. Mevzuların bir sırası olsa da kıssaların bir sırası yok. Bahisle temaslı olarak kimileri uzak, kimileri ise yakın geçmişten getirilmiş ömür tecrübeleri.
– Pekala kitabın kısımlarını bu halde yazmayı en başında mı kurguladınız, yazarken mi şekillendi?
Kitabın bilgi içeren birinci taslağını tamamladıktan sonra 3-5 ay orta verdim. O ortada çeviri olan ve olmayan neredeyse tüm ferdî gelişim kitaplarını okudum. Okuduğum kitapların üsluplarını ve kurgularını inceledim. Daha sonra kendi kitabımın kurgusuna karar verdim. Buna nazaran her kısımda kesinlikle yararlı bir bilgi içeriği, uygulama önerisi ve somutlaştırıcı bir öykü olması gerekliydi.
– Kısımların sonunda “Bunu deneyin!” diye teklif de veriyorsunuz. Okurlardan geri dönüşler nasıl?
Ah işte bu en çarpıcı nokta. Zira okurlar aslında “bunu deneyemeyecekleri” pozisyonda olabilirlerdi. Bunun için önsözde “Şimdi ve burada kendinizle kalmaya hazırsanız bunu deneyin, şayet değilseniz kendinizle kalmaya en uygun olduğunuz vakti belirleyerek uygulamalara geri dönebilirsiniz” diye bir yönerge ekledim. Okurlardan gelen geri dönüşler uygulamalar açısından bir “başucu kitabı” niteliğinde olmasıydı. Gereksinim duyduklarında, kitabın işaretledikleri kısımlarında geri dönerek uygulamaları deneyimlediklerini ilettiler.
Sağlıklı münasebetler için ayrışmış bir benliğe muhtaçlığımız var
– An’da kalmaktan bahsediyorsunuz. Sizin anda kalmak üzerine kanılarınız nedir? Bu hususta bireyin fark etmesi gereken birinci şey nedir?
Zihnimiz, alışkın olduğu halde geçmiş ile gelecek niyetleri ortasında uçuşur. Araştırmalar, zihnimizle vücudumuzun günün yalnızca yüzde 40’ında tıpkı yerde olduğunu göstermiş. Ben de zihni daima uçuşan biriyim. Bu cümleleri yazarken bile aklımdan onlarca niyet geçiyor inanın. Bunları gülümseyerek karşılıyor ve “Şimdi değil, görüyorsun çalışıyorum, daha sonra kelam seninle olacağım.” diyerek zihnimi an’a davet ediyorum. Ah o niyetler ısrarcı olmaz mı, oluyor şüphesiz, ancak her kezinde zihnimi nazikçe an’a getiriyorum. Bence bireyin fark etmesi gereken birinci şey zihnine gelen kanıların geldiği üzere gidiyor olması. Artık siz de zihninize gelen niyetlere bakın, bırakın okumayı ve o fikre odaklanın, bir müddet sonra onların gidip yenisinin geleceğini göreceksiniz. Oyun oynar gibiler. Oyuncu fikirlere nazik karşılığımız, onları lakin yargısız kabul ve nezaketle karşılayarak o anda yaptığınız şeyi yine odağınıza almaktır.
– Bir öbür kıymetli husus da irtibat. Bağlantı kurma konusunda problemlerimiz olduğundan yorgun yaşıyoruz üzere geliyor bazen bana. Bu bahiste neler söylersiniz?
Sağlıklı ilgiler için ayrışmış bir benliğe gereksinimimiz var. “Ben” olmadan “biz” olunmaz. Yani demem o ki, “kendimize temas etmeden diğerine edemeyiz”. Burada kelam ettiğim “bencillik” değil. Bahsettiğim “başkacıl” olmamak. Başka bir deyişle, önceliğimize diğerlerini koymadan evvel bizim ne hissettiğimizi, düşündüğümüzü ve neye muhtaçlığımız olduğunu değerlendirmeye gereksinimimiz var.
– Yeniden bir diğer mevzu da his idaresi. Hislerimiz konusunda bu kadar hassas olmamızın ve ne yapacağımızı bilemeyişimizin sebebi ne?
Ah siz kitabı okumuşsunuz, harika! Zira bu bahis kitapta ince ince işleniyor.
– Evet, alışılmış okudum : )
Size artık ‘nasıl hissettiğinizi’ sorsam ne yanıt verirsiniz? Haydi bir düşünün. Ben karşılığı iddia edeyim. Nasıl sorusunun karşılığı “iyi” ya da “kötü”dür. Halbuki ben size “ne hissettiğinizi” sorsam, ne dersiniz?
– Üzerine düşünüp o denli yanıtlarım doğal.
Değil mi, bu sefer hislerinizi evvel tarayıp sonra tanımlanmaya çalışırsınız. İşte kilit nokta bu. Çocukluğumuzdan itibaren hislerimizi hudutlu tabirlerle etiketlemeyi öğrenmişizdir. Hislerimizin vücudumuza yerleştiği yeri görmeden, yani vücut sinyallerini almadan isimlendiririz. Haliyle bu, duygusal zekamızı da olumsuz tarafta tesirler. Halbuki hislerimizin neler olduğunu, bu hislerin vücudumuzda nerelere yerleştiğini düşünecek olursak onlarla daha iyi anlaşabiliriz. Her his evvel vücut yoluyla bir bildiri gönderir. Örneğin, öfke hissinden evvel vücudumuzda bir uyarılma hissederiz. Bir anda kan beynimize sıçramış üzeredir. Kalp atışlarımız hızlanır ve bedenimiz kasılır. Akabinde his belirir. Öfke… Vücut sinyallerini okumayı öğrenmemiz duygusal okuryazarlığımızı geliştirir, bu da duygusal zekamızı güçlendirerek hem kendimizle hem de etrafımızla daha iyi bağlar kurmamıza yardımcı olur.
– Pekala ne yapmamız gerekiyor?
Öncelikle alışılmış hislerimizle temas etmemiz gerekli. Yargılamadan. Bir his gelmişse neden, nasıl diye eleştirmeden yalnızca o hissin gelişini, vücutta yerleştirdiği yeri ve onun bir konuk olduğunu kıymetlendirmemiz gerekir. Zira her his bir konuk. Tıpkı konutumuza gelen konuklar üzere. İstemesek bile güler yüzle karşıladığımız ve uygun bir odaya yerleştirdiğimiz birer konuk. Bazen gelen konuğun konutumuzda yerleştirdiğimiz odayı biraz olsun dağıtmasını göze alabiliriz. Zira biliriz ki onlar birer konuk. Gelir, iletilerini bırakır ve sarfiyatlar. Tıpkı, Mevlana’nın Mesnevisinde ilettiği üzere vücudumuz konut sahibi hislerimiz konuk.
İnsan kısmı bir misafirhane,
Her sabah yeni birisi gelir,
Bir sevinç, bir buhran, bir zalimlik,
Ansızın farkına var bir şeyin, hepsi beklenmedik bir konuk.
Hepsini karşılayıp eyle,
Meskenini vahşetle süpürüp, bütün mobilyalarını boşaltan bir sıkıntılar kalabalığı bile gelse,
Her geleni alnının akıyla konuk et,
Olur ki yeni bir şey getirmek için boşalttılar meskenini,
Karanlık fikir, utanç ve garez,
Hepsini gülümseyerek karşıla kapıda,
Ve buyur et içeri,
Minnettar ol her gelene, kim gelirse gelsin,
Zira bunların her birisi öte taraftan bir kılavuz olarak gönderildi.
Mesnevi, 5. Cilt, 3676
– Bilge Hanım, anda kalmayı beceremediğimiz için mi takıntılarımız oluşuyor? Bir şeyleri daima başımıza takıp tahminen mutsuzluğa sürükleniyoruz?
Evet, ne hoş söylediniz. Tam da o denli. An’da kalamadığımız vakit ya geçmişte kalırız ya da gelecekte. Tıpkı Lao’Tzu’nun da belirttiği üzere, fikirlerinizi izleyin… “Eğer depresifseniz, geçmişte yaşıyorsundur, şayet dertliyseniz şimdi bilinmedik bir geleceğin tasasındasınızdır, fakat şayet huzur ve barış içindeyseniz belirli ki siz içinde bulunduğunuz an’dasınızdır.” Geçmiş ya da gelecekte yaşamak mutsuzluğumuza sebep olabilir. Zira geçmiş, değiştiremeyeceğimiz durumları içerirken, gelecek şimdi gerçekleşmemiş -çoğu vakit olumsuz- senaryoları içeriyordur. Halbuki şimdiki anda olmak bir marifettir. Ve bu aslında, çocukluğumuzda olduğu üzere hepimizde olan bir maharet. Yalnızca hatırlayıp yine uygulamamız gerekir.
– Planlarınız, projeleriniz nedir?
Misyonum her daim topluma yararlı bir birey olmak, yani aslında bir Bilge olabilmektir. Bu doğrultuda farkındalığa ve fark’andalığa ait toplumsal sorumluluk projelerim devam ediyor. Ve natürel, sevindirici diğer bir haber ise ikinci kitabımın evresi. En Uzun Yollar Tek Adımla Başlar kitabımdaki en çok ilgi çeken “havalimanında bir karşılaşma” öyküsü “Buda’yı ararken Rumi’yi buldum” kıssasıyla örtüşük formda mistik bir roman olarak karşınıza çıkmaya hazırlanıyor.
Damla Karakuş: Teşekkür ederim.
Prof. Dr. Bilge Uzun: Ben teşekkür ederim.
Kadinvekadin
